Hikmetin anlamı nedir?

Hikmet kelimesi, derin anlamlar taşıyan ve hem günlük yaşamda hem de dini, felsefi, akademik metinlerde sıkça karşılaşılan bir kavramdır. İlim ve akıl yoluyla doğruyu bulma, insanın ruhsal ve zihinsel derinliklere inmesi, hakikatleri anlaması ve uygulaması hikmetin temel öğeleridir. Hikmet, bir yandan insanın doğruyu arama çabasıyken, diğer yandan ilahi bir bilgi olarak insanın yaşamına yön veren bir rehberdir. Hikmet, Arapça kökenli bir kelime olup, hem gündelik yaşamda hem de özel isim olarak sıkça karşılaşılan bir sözcüktür. Herkesin merak ettiği, "Hikmet ne demek?" sorusunun cevabı ise farklı anlamlar taşıyan bir kelimedir. TDK’ye göre hikmet kelimesinin bazı anlamları şunlardır:

•    Bilgelik: Hikmet, bilgelik ve akıl yürütme anlamına gelir. Yaşamın derinliklerini kavrayabilen, doğru ve anlamlı düşünme yeteneği olarak tanımlanabilir.
•    Gizli Neden: Bir olayın ya da durumun yüzeyine bakıldığında tam olarak anlaşılamayan, fakat gerisinde bir sebep, hikmet bulunabileceğini ifade eder.
•    Yaratıcının İnsanlarca Anlaşılamayan Amacı: Hikmet, insanların akıl ve gözleriyle anlayamadığı, ilahi bir amacı da ifade eder.
•    Felsefe ve Fizik: Bazen fiziksel ve felsefi anlamda da kullanılabilir, bu anlamlar genellikle bir bilginin ya da bilgeliğin bir sonucu olarak karşımıza çıkar.
•    Öğüt Verici Söz: Hikmet, aynı zamanda öğüt veya nasihat veren anlamına da gelir.

Hikmet Nedir?

Hikmet, yalnızca bir kelime olarak değil, derin anlamlar taşıyan bir kavram olarak da öne çıkar. Özellikle nedeni tam olarak anlaşılamayan bir olay veya durum söz konusu olduğunda, bu olayın arkasındaki "gizli hikmet"ten bahsedilebilir. Bu bağlamda "her şeyin bir hikmeti vardır" şeklindeki deyim de oldukça yaygındır. Bu, her şeyin bir amacı ve anlamı olduğu inancını ifade eder.

Hikmet TDK Anlamı

Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre hikmet kelimesinin anlamları şu şekilde sıralanabilir:

•    Bilgelik
•    Tanrı'nın insanlar tarafından anlaşılamayan amacı
•    Gizli neden
•    Fizik
•    Felsefe

Ayrıca, "hikmetinden sual olunmaz" gibi deyimlerle de dilimize yerleşmiş olan bu kelime, öğüt verici ve derin anlamlı bir ifade biçimi sunar. Bu deyim, bir olayın ya da durumun anlamı ya da nedeni hakkında soru sorulamayacağını ifade eder, çünkü her şeyin bir hikmeti olduğu kabul edilir.

Kuran’da ‘Hikmetin Kelimesi’

Hikmet kelimesi, kökeni itibariyle Arapçaya dayanan ve H-K-M kökünden türeyen bir mastardır. Bu kök, birçok anlamı bünyesinde barındırır ve hikmet kelimesinin çeşitli anlamlarını anlamak için bu kökün anlamlarına göz atmak gereklidir. H-K-M kökünün sözlükteki başlıca anlamları şunlardır:

1. Düzeltmek ve Yoluna Koymak İçin Engellemek: Hikmet kelimesi, hayvanlara vurulan gem gibi engelleyici unsurları ifade eden “hakem” kelimesinden türetilmiştir. Bu, hayvanları ya da iradesiz kişileri engellemek anlamında kullanılır. Aynı şekilde, sefihlik, cehalet gibi davranışları engellemek amacıyla da hikmet kullanılabilir.

2. İşi Sağlam Yapmak: Hikmet, bir şeyin sağlamlaştırılması ve her türlü şüpheden arındırılması anlamında da kullanılır. Bu anlamda, bir şeyin hakiki ve doğru olduğunu vurgulayan bir kavramdır. Örneğin, Kur’an-ı Kerim’de geçen ez-zikru’l-hakîm ifadesinde hikmet, her türlü şüphe ve hatadan uzak bir şekilde doğruluğu ve sağlamlığı ifade eder.

3. Adaletle Hükmetmek: Hikmet, adaletli ve doğru bir hüküm verme anlamına gelir. Bu kullanım, doğru ve isabetli kararların verilmesi gerektiği durumları ifade eder.

4. Mahkemeye Çıkmak: Aynı kökten türeyen bir anlam da mahkemeye çıkmak ve burada bir karar verilmesidir.

5. Sözde ve Fiilde İsabetli Olmak: Hikmet, her şeyi yerli yerine koymak ve söz ve fiilde doğruyu ifade etmek anlamına gelir. Hikmet, insanın doğru kararlar alarak hayatını yönlendirmesi gerektiğini anlatan bir kavramdır.

Hikmetin Anlam Sahası

Hikmet, yukarıda belirtilen anlamlar dışında birçok farklı kullanımı da bünyesinde barındırır. Bu anlamlar arasında şunlar öne çıkar:

• Eşyanın Hakikatini Bilmek: Hikmet, varlıkların hakikatlerini olduğu gibi bilmek ve bu doğrultuda hareket etmektir. Hikmet, insanın evrendeki her şeyin doğru ve derin anlamını keşfetmesi olarak tanımlanabilir.

• Ledünnî İlmi: Hikmet, ilim dışında Allah tarafından insanlara verilen bir ilim türü olarak da tanımlanır. Bu ilim, insanın doğal olarak sahip olduğu bir bilgi ve anlayıştır. İslami düşüncede bu, bir tür ilham veya esrar bilgisi olarak kabul edilir.

• İlim ve Akıl Yoluyla Doğruyu Bulmak: Hikmet, akıl ve ilim yoluyla doğruyu bulmak, insanın doğruyu anlayıp uygulamasıdır.

• Dinî ve Ahlâkî Anlamda Kullanım: Hikmet, Allah’a itaat, dinî konularda derin bilgi sahibi olmak ve bu bilgiyi hayatta uygulamak anlamına gelir. Kur’an’da hikmet, dini ilimlerle ilgili bir kavram olarak da geçer.

Hikmetin İslam Düşüncesindeki Yeri

İslam düşüncesinde hikmet, sadece insanın akıl ve ilmiyle erişebileceği bir bilgi değildir. Aynı zamanda, Allah’ın ilhamı ile insanlara verilen bir bilgi türü olarak da kabul edilir. Bu, ledünnî ilim olarak bilinir ve insanın doğrudan öğrenim yoluyla değil, manevi bir rehberlik aracılığıyla elde ettiği bilgiyi ifade eder. Ayrıca, hikmet, ilahi anlamda her şeyin doğru bir şekilde yaratılması ve yerli yerine oturtulması anlamına gelir.